Արարատը՝ ցամաքի ամենաբարձր հարաբերական բարձրությամբ լեռների հնգյակում

Հայտնի է, որ լեռ հասկացությունը երկու հիմնական իմաստ ունի: Առաջին իմաստն է՝ «... հարակից հարթավայրերի նկատմամբ Երկրի մակերևույթի բարձրադիր տեղամաս, որը ռելիեֆի՝ համեմատաբար հարթ վայրից կտրուկ բարձրացած է։ Լեռները սովորաբար ունենում են լավ արտահայտված գագաթներ, լանջեր, ստորոտներ...»։ Իսկ երկրորդ իմաստը գագաթն է՝ լեռնային համակարգում։

Ինչպես հիշեցնում է Naked-Science-ը, ամենաբարձր լեռների մասին խոսելիս սովորաբար նկատի ունենք երկրորդ սահմանումը և ծովի մակարդակից դրանց բացարձակ բարձրությունը։ Դրա հիման վրա որոշվում են Երկրի ամենաբարձր գագաթները՝ Ասիայում Էվերեստն է (կամ Ջոմոլունգմա՝ 8848 մ), Եվրոպայում՝ Էլբրուսը (5642 մ), Ավստրալիայում և Օվկիանիայում՝ Ջայան (5029 մ), Հյուսիսային Ամերիկայում՝ ՄաքՔինլին (6194 մ), Հարավային Ամերիկայում՝ Անկոուման (7010 մ), Անտարկտիդայում՝ Վինսոնը (5140 մ)։

Սա ինչ-որ առումով պայմանականություն է, քանի որ Երկրի տեղագրությունը ներառում է լիթոսֆերայի ամբողջ մակերեսը, որը գտնվում է ինչպես ծովի մակարդակից բարձր, այնպես էլ ցածր: Հետևաբար, առաջին սահմանումը ավելի ճիշտ է.

Ցանկացած լեռ հարաբերական հասկացություն է, և նրա հարաբերական բարձրությունը չափվում է հիմքից (լանջից) մինչև գագաթ: Կարևոր չէ, թե որտեղ է լեռը՝ ցամաքում, օվկիանոսի և ցամաքի սահմանին, որպես կղզի խոյանում է օվկիանոսից վեր, կամ ամբողջովին սուզվում է ծովի մակարդակի տակ: Կարևորը՝ որքան է այն բարձրանում իր հիմքից:

Հետևաբար, ըստ չափանիշի, Երկրի ամենաբարձր լեռների ցուցակագրման կարգը բոլորովին այլ կլինի. Էվերեստը բարձրանում է նրա ստորոտից մոտ 3500 մ, Էլբրուսը՝ 2400-1800 մ, ՄակՔինլի լեռը՝ 5200-5800 մ բարձրությամբ։ Կուսոկվիմի հովիտը, Անկոումա լեռը՝ ընդամենը 2000 մետր: Եվ այս ցանկում Արարատ լեռը (բացարձակ բարձրությունը 5165 մ, հարաբերական բարձրությունը ≈4300 մ) զբաղեցնում է երկրորդ տեղը ՄակՔինլիից հետո։

Սակայն կա երկու պատճառ, ըստ որոնց այն ուղղակիորեն գնահատելը ճիշտ չի լինի: Մի կողմից, քանի որ լեռների բացարձակ և հարաբերական բարձրությունները զգալիորեն տարբերվում են և չեն առնչվում ուղղակի կախվածությամբ, Արարատի պոտենցիալ «մրցակիցների» ցանկը զգալիորեն ավելի լայն է, քան ամենաբարձր գագաթները։

Մյուս կողմից, «լեռ» հասկացությունը սահմանելիս «օրենքի տառին»՝ հավատարիմ լինելու դեպքում համեմատությունը ճիշտ չէ, քանի որ ՄակՔինլի լեռը, որը Ալյասկայի լեռնաշղթայի մի մասն է, միայն հյուսիսային լանջին ունի հստակ լանջ, որը համընկնում է լեռնաշղթայի ստորոտին, մինչդեռ Արարատ լեռն բոլոր կողմերից մեկուսացված է շրջակա լեռներից և իրականում «լեռ» է։ Նման խոշոր մեկուսացված լեռները առավել հաճախ ակտիվ կամ հանգած հրաբուխներ են: Ցամաքում Արարատի ամենամոտ մրցակիցներն են Օրիզաբա հրաբուխը՝ 5636 մ բացարձակ բարձրությամբ և 4922 մ հարաբերական բարձրությամբ, Կիլիմանջարոն (5892 մ բացարձակ բարձրությամբ), Օխոս դել Սալադո (6893 մ բացարձակ մ/հարաբեր. 3700 մ բարձրությամբ),  իտալական Էթնան (բաց. 3295 մ բացարձակ բարձրությամբ /≈ 3200 մ հարաբերական բարձրությամբ):

Եթե ​​հաշվի առնենք Երկրի ամբողջ մակերեսը, ներառյալ օվկիանոսի հատակը, ապա Անտարկտիդայի ամենամեծ հրաբուխներից Էրեբուսը մրցում է Արարատի հետ՝ բարձրանալով ծովի մակարդակից 3794 մ, իսկ հիմքն ընկղմված է 800-850 մ, որն ընդհանուր առմամբ կազմում է մինչև 4500-4600 մ հարաբերական բարձրություն:

Բայց Հավայան խմբի հրաբուխները բացարձակ գերազանցություն ունեն. Մաունա Կեան Հավայան կղզում, որը բարձրանում է ծովի մակարդակից 4205 մ, իսկ օվկիանոսի հատակից՝ մոտ 10 կմ, և Մաունա Լոան (4169 մ/≈9 կմ), և բարձրությամբ 2-2,5 անգամ գերազանցելով Արարատին։ 

Դե, իսկ եթե հաշվի առնենք մեզ հայտնի բոլոր լեռները, ներառյալ Արեգակնային համակարգի մոտակա մոլորակները, ամենաբարձր լեռը Մարս մոլորակի Օլիմպոս հրաբուխն է, որի բարձրությունը գագաթից մինչև ստորոտը կազմում է մոտ 26 կմ, ինչը 6 անգամ բարձր է Արարատից։

Այսպիսով, Արարատ լեռը որպես Եվրասիայի սահմաններում ամենաբարձր հարաբերական բարձրություն ունեցող լեռը միանգամայն արժանի տեղ է զբաղեցնում, ցամաքում նման կազմավորումների լավագույն հնգյակում է և մոլորակի մեզ հայտնի լավագույն տասնյակից մեկը: