Խիղճ ունենալու համար պետք չէ «այլախոհ» լինել

Հայտնի մեջբերում Սերգեյ Դովլաթովից. «Մենք անվերջ հայհոյում ենք ընկեր Ստալինին եւ, իհարկե, իրավացի ենք: Այնուամենայնիվ, ես ուզում եմ հարցնել՝ ովքե՞ր են գրել չորս միլիոն մատնագրերը»: Իսկապես, կարեւոր հարց է:

Բայց, մյուս կողմից, պետք է ասել, որ նույնիսկ Ստալինի ժամանակ եղել են մարդիկ, որոնք, չհակադրվելով խորհրդային իշխանությունը, որեւէ ձեւով չեն մասնակցել քաղաքական բռնաճնշումներին: Խոսքը նախեւառաջ մտավորական, համալսարանական, ակադեմիական միջավայրի մասին է: Այդպիսի մարդիկ, իհարկե, բարձր պաշտոններ չեն զբաղեցրել, իշխանության սիրելիները չէին, բայց, մյուս կողմից, շարունակում էին աշխատել գիտության, արվեստի, կրթության բնագավառում: Նրանց բերած օգուտը հսկայական է:

Ավելին՝ համոզված եմ, որ մենք, 1991 թվականից հետո մինչ օրս, մեծ չափով շարունակում ենք վայելել նրանց ստեղծածը: (Մեկ ուրիշ առիթով կզարգացնեմ այդ թեման): Եթե դա ճիշտ էր ստալինյան դաժան ժամանակաշրջանում, ապա 60-70-ական թվակաների մասին հաստատ կարելի է նույնն ասել: Ոչ բոլոր ակադեմիկոսներն էին ստորագրում Սախարովին «դատապարտող» նամակները, ոչ բոլոր գրողներն էին միանում Սոլժենիցինի դեմ ծավալվող արշավին, իսկ համաշխարհային փառք վայելող երաժիշտ Ռոստրապովիչը նրան իր տանն ապաստան էր տվել:

Ոչ բոլոր դասախոսներն էին Երեւանի պետական համալսարանում «տոն տալիս» իշխանությունների փորձերին՝ հեռու պահել ուսանողներից Էդմոն Ավետյանին եւ Ռաֆայել Պապայանին: Խղճով ղեկավարվող մարդիկ ամենեւին այլախոհ կամ «հակասովետական» չէին, պարզապես սկզբունքներ ունեին: «Արեւմտյան ժողովրդավարության բաստիոն» հռչակված ժամանակակից Հայաստանում իշխանությանը քծնողները, դրան ծառայողները, համապատասխան կառույցներ մտնողները զարմանալիորեն շատ են:

Եթե չծառայեն ու չքծնեն, նրանց հաստատ ոչ մի լուրջ «պատիժ» չի սպառնում: Եթե քաղաքական պատճառներով ԵՊՀ-ում դասավանդելու հնարավորությունից զրկված 3 դասախոսների փաստի հետ իրենց անհամաձայնությունը հայտնեն, դարձյալ աշխարհը նրանց համար շուռ չի գա: Հավանաբար, այնուամենայնիվ, ինչ-որ «խորհրդային իներցիա» է գործում:

…Ամերիկյան եւ եվրոպական առաջատար համալսարանների ուժեղ ու ազդեցիկ լինելու պատճառը նաեւ լայնախոհության, ակադեմիական ազատության մեջ է:

Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ