Կիպրոսի 50-ամյա թնջուկը, կամ՝ բաց գիրք բոլորիս համար

Ինքնասեւեռված հայաստանյան մեր լրատվամիջոցները, ներառյալ մեր թերթը, չհիշեցինք օգոստոսի 14-ը, ճիշտ այն օրը, 50 տարի առաջ, երբ թուրքական բանակը ներխուժեց հունական դիցաբանության ամենահմայիչ՝ սիրո ու գեղեցկության աստվածուհի Ափրոդիտեի հայրենիք՝ Կիպրոս կղզի, հրամանով Թուրքիայի Հանրապետության ամենագրագետ նախագահը համարվող Բյուլենթ Էջեւիթի: Թուրք ասկյարները անշուշտ սիրախաղի համար չէին մտել Սիրո կղզի, այլ՝ բռնաբարելու Սերն ու Գեղեցկությունը: Նրանք ընդամենը 2-3 օրում առանց որեւէ դժվարության գրավեցին Միջերկրական ծովի ընդամենը 9250 քկ տարածքը զբաղեցնող կղզու հյուսիսային հատվածը՝ 3800 քկ ծավալով, ներառյալ Ֆամագաստա պատմական նավահանգիստը, հարեւանությամբ գտնվող հունա-հռոմեական հուշարձաններն ու նորակառույց եկեղեցիները, ինչպես նաեւ մոտակա բլրի վրա հայկական Լուսինյան թագավորական տոհմի կողմից կառուցված Մակարավանքն իր հարակից տարածքով, որը 1923 թ.ից որպես ամառանոց ծառայում էր Մելգոնյան կրթօջախի սաներին: Ասկյարները գրավեցին նաեւ մայրաքաղաք Նիկոսիայի օդակայանը՝ ընդհուպ մոտենալով մեր նույն կրթօջախին, որը թեեւ մի քանի ռումբ ստացավ, բայց փրկվեց: Թուրքերը չհասցրին գրավել այն, նրա փակման պարտականությունը թողնելով մեր հայտնի կազմակերպության ղեկավարների վրա…

Ագրեսոր պետությունների համար միշտ էլ պետք է casus belli ունենալ, պատերազմի պատճառ, այս պարագայում՝ պատրվակ: Անկարան ստացավ այդ պատրվակը, որը Հունաստանում հեղաշրջմամբ իշխանության եկած գնդապետների խունտան նվիրեց նրան: Խունտան առանց Կիպրոսի նախագահ Մակարիոս Սրբազանի հետ համաձայնեցնելու եւ հակառակ նրա կամքին, հայտարարեց Հունաստանի ու Կիպրոսի միացումը, միությունը՝ Enosis-ը, մինչդեռ կղզում ապրում էր, հույների հետ թվով 1-4-րդ հարաբերությամբ, թուրք փոքրամասնություն, որի կրոնի, լեզվի, պետական մարմիններում ներկայացուցչական իրավունքը Կիպրոսի կառավարությանը պաշտպանում էր զգուշությամբ, մանավանդ 1878 թ.ից հայ ժողովրդի հաշվին Կիպրոսին «տեր» դարձած բրիտանացիների ուշադիր հայացքի ներքո: (Հիշեցման կարգով բացատրենք. վերոհիշյալ թվականին Բեռլինում տեղի ունեցած վեհաժողովում քննարկվող հարցերի շարքում 16-րդը Արեւմտահայաստանում հայերին բարեփոխումներ խոստացող կետն էր, որը Կիպրոս կղզին Թուրքիայից ստանալու դիմաց կնքված գործարքի հետեւանքով վերածվեց անհետեւանք 61-րդ կետի: Ավելացնենք նաեւ, որ Միացյալ Թագավորությունը մինչեւ օրս կղզում պահպանում է իր ընդարձակ ռազմաբազան, որը թուրքական ներխուժման ժամանակ ոչինչ չարեց ագրեսիան արգելելու համար):

Եվ այսպես, արդեն 5 տասնամյակ Հյուսիսային Կիպրոսը գտնվում է թուրքական գրավման տակ, հակառակ ՄԱԿ-ի, միջազգային տարբեր կազմակերպությունների բազում որոշումների առկայությանը, հակառակ Կիպրոսի Հանրապետության Եվրոմիության անդամ եւ Հունաստանի ՆԱՏՕ-ի անդամ հանդիսանալուն եւ հակառակ փաստին, որ, բացառությամբ Թուրքիայի, ոչ մի երկիր չի ճանաչել, նույնիսկ Ադրբեջանը, կղզու թուրքական հատվածի ինքնահռչակ կառավարությանը: Անցնող տարիների միակ «առաջադիմությունը» եղել է երկու հատվածների միջեւ ՄԱԿ-ի խաղաղապահների հսկողությամբ գործող միջանցքը (ա՜խ այս միջանցքները), որտեղով ամեն օր հազարավոր թուրք-կիպրացիներ անցնում են հունական հատված՝ ծառայական աշխատանքի, նկատի ունենալով պաշտոնապես հաստատված փաստը՝ հունական կողմում անձ գլուխ (per capita) ՀՆԱ-ն կազմում է 20,300 դոլար՝ թուրքական հատվածի 7,135 դոլարի դիմաց:

Եվ շարունակվում է թնջուկը, շարունակվում է թուրքական աշխարհակալական ագրեսիան, ու կշարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ աշխարհի գերհզոր երկրները շարունակում են հանդուրժել թուրքական ռազմաքաղաքական խժդժությունները ողջ տարածաշրջանում, պատճառաբանելով, ինչպես օրերս Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆ Ֆլեյքն էր պնդում, թե «Թուրքիան անփոխարինելի գործընկեր է իր աշխարհագրական դիրքի կարեւորությամբ»:

Այդ ե՞րբվանից է «աշխարհագրականորեն կարեւոր» երկրներին կարելի անել ամեն ինչ, որ ուզում են՝ գրավել, սպանել, ցեղասպանել՝ անմիջականորեն Մ. Նահանգների ոստիկանը չհանդիսացող, նրա պաշտպանությունը չվայելող ժողովուրդներին, երկրներին, ԱՄՆ-ի եւ մյուս գերտերությունների ներկայացուցիչները կարո՞ղ են մեզ բացատրել։

ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ

«Ազգ» շաբաթաթերթ