Մենք Եվրոպա ենք դարեր շարունակ

Պարզապես դա չենք գիտակցում ու չենք օգտագործում

«Մենք գնում ենք դեպի Եվրոպա»,-լսում եմ ես վերջին 30 տարիների ընթացքում: Ընդ որում, դա ասվում է թե՛ դրական եւ թե՛ բացասական շեշտադրումներով: Երկու դեպքում «Եվրոպայի կողմ գնալու» տակ հասկացվում է, օրինակ, թմրանյութերի օգտագործումը կամ տղամարդկանց՝ իրար հետ ամուսնանալը:

Առաջին՝ դրական վերաբերմունքի դեպքում ասվում է, որ մենք այնքան «եվրոպացի» ենք, որ այդ ամենը հանդուրժում ենք կամ նույնիսկ խրախուսում ենք: Երկրորդ դեպքում՝ որ մենք այնքան «ազգային» ենք, որ դա չենք հանդուրժում: Բայց Եվրոպան այդ մանր գավառական վեճի հետ կապ չունի: Ես վստահ եմ, որ մեզ ոչ մի տեղ պետք չի «գնալ», որովհետեւ մենք միշտ եղել ենք եւ կանք Եվրոպա: Ինձ թվում է, եվրոպական գլխավոր արժեքներից մեկը «թարգմանությունն» է, որը գալիս է քրիստոնեությունից: Փորձեմ բացատրել, թե ինչ ի նկատի ունեմ:

Մոհամմադ մարգարեն գրում էր արաբերեն, եւ միանշանակ կարելի է ասել, որ Ղուրանի լեզուն արաբերենն է: Այդ բնագիրն, իհարկե, թարգմանվել է տարբեր լեզուներով, բայց մահմեդական հավատացյալները շուրունակում են իրենց Սուրբ գիրքը կարդալ եւ աղոթել արաբերեն: Նույն ձեւով՝ հրեա հավատացյալներն իրենց հոգեւոր պահանջմունքները բավարարում են եբրայերենով:

Քրիստոսը չէր գրում, նրա խոսքը բանավոր էր: Գրի առնողները խնդրի առաջ էին կանգնել: Արդյո՞ք գրավոր տեքստը պետք է լինի արամեերեն՝ այն լեզվով, որով նա խոսում էր: (Ի դեպ, սիրիական որոշ գյուղերում մինչ օրս խոսում են այդ լեզվով): Բայց դա սակրալ լեզու չէ, խոսակցական շփման ձեւ էր, որն ուներ կիրառման բավականին նեղ շրջանակ: Կարելի էր գրի առնել եբրայերեն, ինչպես եւ գրված էր Հին կտակարանը: Եբրայերենն, անշուշտ, սակրալ լեզու է, բայց այդ լեզվով չէին խոսում Պաղեստինից դուրս ապրողները:

Եվ ընտրվեց հին հունարենը՝ որպես եվրոպական առանցք ունեցող «կայսրության» լեզու, որին տիրապետում էին բազմաթիվ ազգերի գրագետ մարդիկ, այդ թվում՝ հայերը: Ավետարանն, այդպիսով, արդեն իսկ որոշ իմաստով «թարգմանություն» է: Մեր թարգմանչաց դպրոցը 5-րդ դարից սկսած վերցրել էր այդ ավանդույթը՝ դրանով իսկ մեկընդմիշտ հաստատելով մեր եվրոպական մշակութային ընտրությունը (301թ.-ի քաղաքական ընտրությունից հետո): Այն փաստը, որ ես հիմա այս տողերը գրում եմ Մեսրոպ Մաշտոցի տառերով, դրա վկայությունն է: Նույնը՝ «տաճարի» խնդիրը:

Սամարացի կինը Քրիստոսին հարցնում է՝ ի վերջո ո՞րտեղ է տաճարը. նա տարակուսած էր՝ սամարացիներն աղոթում են Գրիզիմ (Գարիզիմ) կոչվող լեռան վրա, հրեաները՝ Յերուսաղեմում: Ո՞րն է ճիշտը: Հիսուսը պատասխանում է, որ, ընդհանուր առմամբ, իր հայրենակիցները ճիշտ են՝ երկրպագելով Յերուսաղեմում, «բայց կգա ժամանակ  եւ արդեն իսկ եկել է, երբ ճշմարիտ երկրպագուները Հորը կպաշտեն հոգով եւ ճշմարտությամբ» (Հովհ. 4:23):

Մենք ունենք Մայր Տաճար, որտեղ կաթողիկոսի նստավայրն է, բայց լայն իմաստով մեզ համար Տաճարը ցանկացած վայր է, որտեղ մատուցվում է պատարագ: Ի տարբերություն, օրինակ, նույն հրեաների, որոնց համար Տաճարը մեկն է՝ Երուսաղեմում գտնվողը (երկու անգամ քանդվել է, բայց պետք է վեր խոյանա Երրորդը), իսկ սինագոգները պարզապես «ակումբներ» են, որտեղ նրանք կարդում են Սուրբ գիրքը:

Քրիստոնեական (եվրոպական) մշակույթը, որը սերում է հավատքից, կապված է կրոնական ուսմունքի վերը նշված, ինչպես նաեւ բազմաթիվ այլ առանձնահատկություններով: Նույն նշանակությունն ունի եվրոպացիների, նաեւ՝ մեզ համար, հունական փիլիսոփայությունը, որը միջնադարյան Հայաստանում ուներ բազմաթիվ երկրպագուներ: Կարդացեք, օրինակ, 14-րդ դարի մեր մտածող Գրիգոր Տաթեւացու տեքստերը եւ համեմատեք նրանից մեկ դար առաջ ստեղծագործող Թովմաս Ակվինացու գործերի հետ:

Կարծում եմ՝ կառուցվածքի, կետերի, ենթակետերի առումով արիստոտելյան դպրոցն ակնհայտ կդառնա: Մենք, անշուշտ, եվրոպական մշակույթի կրողն ենք, եւ այդ առումով «Եվրոպան ներմուծելու» կամ այնտեղ «մտնելու» կարիքը չունենք: Դա առավելություն է, որը, կարծում եմ, այս 30 տարվա ընթացքում մենք չկարողացանք նորմալ օգտագործել:

Նորմալ պետությունը, կարծում եմ, օգուտ կքաղեր Ներսես Շնորհալու 850-ամյակից, դրա՛ն կուղղեր պետական քարոզչական ռեսուրսը: Ոչ թե «ֆեյքերի» միջոցով ընդդիմախոսներին հայհոյելու վրա:

Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ

«Առավոտ» օրաթերթ 12.03.2024