Չկորցնելով արդիականությունը. թերլեմեզյանցիները

Բարդ խնդիր է չկորցնել արդիականությունը,  երբ ձգտում ես համատեղել 100-ամյա կենսագրություն ձևավորող ավանդույթները և օրեցօր նոր առաջարկներով ու գործիքներով հանդես եկող արդի արվեստի միտումները։ Կարևոր է հասկանալ, թե գեղարվեստական կրթության մեջ նախկինում ինչ դեր է ունեցել և ինչ դեր ունի այսօր կրթօջախը, որոշել դրա կենսունակությունն ու խնդիրները։

Երևանի Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի պետական քոլեջը (նախկինում «Գեղարդ» գեղարվեստա-արդյունաբերական տեխնիկում, Գեղարվեստի պետական ուսումնարան) հիմնադրվել է դեռևս նախորդ դարի 20-ականներին` պետական թանգարանի ու պետական համալսարանի հետ միաժամանակ, և հանդիսանում է առաջին պետական գեղարվեստական կրթօջախը հայկական իրականության մեջ։ Կրթօջախի հիմնադրումով ոչ միայն նոր ձևավորվող երկրորդ հանրապետության ղեկավար Ալեքսանդր Մյասնիկյանը, այլև ժամանակի արվեստագետներն իրենց առջև կարևոր նպատակ էին դրել ստեղծելու գեղարվեստի ազգային դպրոց ու համախմբելու հայազգի արվեստագետներին։ Եվ այդ պատասխանատու գործը հանձն առան ժամանակին Եվրոպայի լավագույն կենտրոններում՝ Փարիզում, Մյունխենում, Վիեննայում ինչպես նաև Ռուսաստանում կրթություն ստացած և մեծ հեղինակություն վայելող արվեստագետներ Մ. Սարյանը, Վ. Ախիկյանը, Ս. Աղաջանյանը, Ս. Առաքելյանը, Վ. Գայֆեճյանը, Գ. Գյուրջյանը, Հ. Կոջոյանը, Ա. Սարգսյանը և այլ մեծանուն վարպետներ, որոնց շնորհիվ գեղարվեստի այս կրթօջախը դարձավ հայկական մշակութային նոր ավանդույթների ձևավորողը, կրողն ու դաստիարակողը։ 1927 թ-ին տեխնիկումը տվեց իր առաջին շրջանավարտներին, որոնց շարքում էին Մ. Աբեղյանը, Ս. Ռաշմաջյանը, Բ. Քոլոզյանը, Ա. Չիլինգարյանը և ալյոք։ Թեև Փ. Թերլեմեզյանը մանկավարժական գործունեություն չի ծավալել տեխնիկումում, սակայն մշտապես իր ուշադրության ներքո է պահել կրթօջախը, նրա սաներին: Այդ է պատճառը, որ 1941 թվականին՝ Փանոս Թերլեմեզյանի մահից հետո, արժևորելով նկարչի դերը հայ կերպարվեստի և հայոց պատմության մեջ, տեխնիկումը կոչվեց նրա անունով։

Տասնամյակների ընթացքում տեխնիկումը/ուսումնարանը/քոլեջը ընդլայնվեց. պարբերաբար դասախոսական կազմը համալրվում էր ժամանակի առաջատար մասնագետներով, մշակվում էին ուսումնական ծրագրեր, փոփոխվում էին դասավանդվող մասնագիտությունները՝ ժամանակի տնտեսական և սոցիալական պահանջներին համապատասխան, սակայն առանցքային էին «Գեղանկարչություն», «Քանդակագործություն», «Զարդակիրառական արվեստ և Ժողովրդական արհեստներ», հետագայում՝ «Գեղարվեստական ձևավորում» (այժմ՝ «Դիզայն») մասնագիտությունները, որոնք առ այսօր արդիական են։ Դրանց արդիականությունը պայմանավորված է ակադեմիական կրթությամբ, մասնագիտության բազային գիտելիքների ամուր հիմքով, ինչն, այսպես ասած, գեղարվեստական այբուբենն է, որին տիրապետելով, այլևս ազատ ես նեղ մասնագիտական կողմնորոշման և ստեղծագործության մեջ:

Տասնամյակներ շարունակ քոլեջը ճանաչվել է նաև իր շրջանավարտներով, ովքեր մշտապես եղել են ոչ միայն Հայաստանում, այլև արտերկրում ստեղծագործող լավագույն հեղինակների շարքերում։

Այսօր էլ քոլեջը` պահպանելով տասնամյակների ընթացքում կրթօջախի պատերում ձևավորված ավանդույթները և շարունակելով նախորդների գործը, շարունակում է իր պատմությունը՝ հարստացնելով հայկական կերպարվեստը նոր անուններով։ Քոլեջն ունի շուրջ 800 ուսանող, այդ թվում` սփյուռքահայ և օտարերկրացի։ Ուսումնառության առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ այստեղ դասավանդում են գործող արվեստագետներ, որոնք ակտիվ մասնակցում են հայաստանյան և  արտասահմանյան մշակութային կյանքին և պատրաստ են երկխոսության նոր սերնդի հետ։ Հատկանշական է, որ դասավանդողների զգալի մասը քոլեջի շրջանավարտներ են, ինչն էլ ավելի է նպաստում ինքնատիպ «թերլեմեզյանական դպրոցի» ավանդույթների պահպանմանը և ժամանակին համընթաց զարգացմանը: Արդյունավետ աշխատանքի համար էական է նաև կոմպետենտ վարչակազմը, որը համակարգում է ուսումնառության սահուն ընթացքը, պարբերաբար արդիականացնում ուսումնական ծրագրերը, ստեղծում անհրաժեշտ պայմաններ` կրթական, ստեղծագործական միջավայր ապահովելու համար:

Արագ զարգացող տեխնոլոգիաները նոր հարցադրումներ ու խնդիրներ են առաջ քաշում նաև կերպարվեստի դաշտում: Այս գործընթացում մեզ համար առանցքային է ուսանողների մոտ ստեղծագործական անհատականության ձևավորումն ու ինքնադրսևորման հնարավորությունների ստեղծումը, ինչը, կարծում ենք, գեղարվեստի այս ինքնօրինակ կրթօջախի առանձնահատկություններից մեկն է: Այդուհանդերձ, քոլեջի կենսունակււթյունը մշտապես ապահովել են առողջ մտքով, լայն աշխարհընկալմամբ ու գեղարվեստական նոր ձևամտածողությամբ աչքի ընկնող սաները, ովքեր նորարարական գաղափարներով, ստեղծագործական համարձակ նախաձեռնություններով հստակ ձևակերպում են իրենց գեղարվեստական ընկալումներն ու նպատակները:

Կերպարվեստի ոլորտում քոլեջն ունի իր կայուն տեղն ու դերը, քանզի թերլեմեզյանցիները դեռևս ուսումնառության տարիներին  մասնակից են լինում հայաստանյան մշակութային կյանքին և արձանագրում են լուրջ հաջողություններ: Մասնավորապես նշենք, որ 2013, 2019, 2020 թվականներին Պողոսյան երիտասարդական մրցանակին են արժանացել (նախկինում՝ ՀՀ Նախագահի մրցանակ) հենց թերլեմեզյանցի ուսանողները։

2007 թ-ից քոլեջին կից գործում է «Թերլեմեզյան ցուցասրահ»-ը։  Ցուցասրահի հիմնական գործառույթն է կազմակերպել ու ներկայացնել քոլեջի ուսանողների, դասախոսների ստեղծագործական գործունեությունը՝ պարբերական խմբային, անհատական ու թեմատիկ ցուցահանդեսների, մրցույթների ձևով։ Ցուցասրահն իր բուն գործառույթներից զատ միտում ունի  ներկայանալու որպես արվեստի հարթակ՝ ներգրավվելով կերպարվեստի և արվեստի այլ ոլորտների ինչպես ՀՀ-ում, այնպես էլ արտերկրում գործող հեղինակների կամ խմբերի /ուսումնական հաստատություններ, պետական և մասնավոր կազմակերպություններ, թանգարաններ և այլն/՝ աշխատաժողովների, վարպետության դասերի, տեսական և գործնական դասախոսությունների, հանդիպում-քննարկումների և այլ ձևաչափերի միջոցառումների կազմակերպման միջոցով։ Վերոնշյալ միջոցառումներն ուղղված են ուսանողների, շրջանավարտների ստեղծագործական կարողությունների զարգացմանը, մշակութային դաստիարակության խթանմանը,  միջմշակութային կապերի ամրապնդմանն ու քոլեջի միջազգայնացմանը։

Ժամանակի ընթացքում պարբերական են դարձել «Թերլեմեզյանցիներ», «Հանդիպում արվեստագետի հետ», «Արվեստանոցում» և այլ մշակութային նախագծերը, որոնք ուսանողներին հնարավորություն են տալիս ինքնադրսևորվելու, ծանոթանալու ժամանակակից լավագույն արվեստագետների գործունեությանը, ձեռք բերելու նոր փորձառություն և հմտություն:

Քոլեջի գործունեությունը նկատելի է նաև հայաստանյան ու արտերկրի կրթական և մշակութային հաստատությունների կողմից, որոնց հետ արդեն պարբերաբարական բնույթ են ստացել համագործակցություններն և ծրագրերը:

Ելենա Մովսեսյան,

արվեստաբան

Թերլեմեզյան ցուցասրահ