Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ զտումը դարձավ Հայոց ցեղասպանության շարունակությունը. The Boston Globe

The Boston Globe-ի ամերիկյան պարբերականը հոդված է հրապարակել՝ նվիրված Հայոց ցեղասպանության տարելիցին։

Հոդվածում նշվում է, որ ապրիլի 24-ին կլրանա Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցը, երբ ավելի քան 1,5 միլիոն հայեր սիստեմատիկ կերպով բնաջնջվեցին օսմանյան թուրքերի կողմից, մի իրադարձություն, որը Թուրքիան մինչ օրս հերքում է։ Ինձ նման ավելի քան 400,000 ամերիկահայերի համար դա նաև վառ հիշեցում է, որ պատմությունը կրկնվում է: Մենք տեսանք, թե ինչպես 2020 թվականի աշնանը պատմությունն իր այլանդակ գլուխը բարձրացրեց, երբ Ադրբեջանն անօրինական պատերազմ սկսեց իրենց պապենական հայրենիքում՝ Լեռնային Ղարաբաղում ապրող էթնիկ հայերի դեմ, որին նախորդել էր Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող հայերին արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհի գրեթե 10 ամիս շրջափակումը։

Ադրբեջանի ոչնչացման արշավը իր գագաթնակետին հասավ սեպտեմբերին, երբ ավելի քան 120,000 հայեր լքեցին Լեռնային Ղարաբաղը՝ չցանկանալով ապրել ադրբեջանական տիրապետության տակ: Սա դարձավ հայերի ամենամեծ տեղահանումը Հայոց ցեղասպանությունից ի վեր: Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն այն անվանել է ցեղասպանություն. սա հանգեցրել է աշխարհի ամենամեծ փախստականների և հումանիտար ճգնաժամերից մեկի:

Ամերիկահայերը Ադրբեջանի կողմից ագրեսիայի այս վերջին գործողությունները դիտարկում են որպես Հայոց ցեղասպանության շարունակություն և սպառնալիք մեր գոյության համար: Այն, ինչ այսօր կատարվում է Լեռնային Ղարաբաղում, մենք տեսնում ենք մեր ցավալի պատմության պրիզմայով։ Ահա թե ինչու Ադրբեջանի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը և Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հակամարտությունը միմյանց բացառող իրադարձություններ չեն։

Թուրքիայի և Ադրբեջանի նման երկրների կողմից Հայոց ցեղասպանության ժխտումը նպաստել է միջազգային հանրության կողմից անտարբերության մակարդակի հաստատմանը, որը թույլ է տալիս ավտոկրատներին գործել անպատիժ և առանց հետևանքների: Զարմանալի է, որ այսօր Բաքվից բխող հռետորաբանությունը մեզ հետ է տանում դեպի Օսմանյան կայսրության վերջին օրերը, երբ հայերը մատնանշվում էին որպես մեղավորներ՝ բորբոքելով ազգայնականությունը և վախը:

Այսպիսով, թեև սուրհանդակը կարող է տարբեր լինել, բայց ուղերձը նույնն է՝ Ադրբեջանը քարոզում է էթնիկ ատելություն հայերի դեմ, խախտում է Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման միջազգային կոնվենցիան, և բռնության և ատելության անվերջանալի ցիկլը կարծես թե շարունակվում է։ Այս ատելությունը դրսևորվում էր խոսքերով և գործերով։ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը վերջին ելույթներում հստակ հայտարարել է, որ Հայաստանը Ադրբեջանի պատմական հողն է, միաժամանակ Հայաստանն անվանել է «Արևմտյան Ադրբեջան»։

Այն հաջորդել է այլ ելույթների անհանգստացնող օրինաչափությանը, որտեղ նավթային դիկտատորը բերել է նմանատիպ փաստարկներ և նույնիսկ ասել, որ Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանը պատկանում է Ադրբեջանին: Այս ատելությունը մենք տեսել ենք հայ ռազմագերիների նկատմամբ վերաբերմունքի և խոշտանգումների, ինչպես նաև գերեվարված հայ զինվորների աղաղակող մահապատիժների մեջ։

Եվ սա այն նույն առաջնորդն է, ով հրամայել է Բաքվում կառուցել «Պատերազմի ավարների» այգի, որտեղ ցուցադրվել են զոհված հայ զինվորներից վերցված հարյուրավոր սաղավարտներ։ Այս այգում կան նաև գերեվարված զինվորների մոմե մանեկեններ, որոնք պատկերված են չափազանցված ծաղրանկարներով: Այս մանեկեններից շատերը ցուցադրվում են մահվան պահին կամ շղթայված են բանտախցերին։

Ալիևը շարունակում է ատելության սերմերը ցանել՝ որդեգրելով կառավարության քաղաքականություն, որն ամբողջ Ադրբեջանի դպրոցականներին սովորեցնում է ատել հայ ժողովրդին։

Մի սխալվեք. Ադրբեջանը քարոզում է ատելության և վախի մշակույթ և բուծում է հակահայկական տրամադրությունների բոլորովին նոր սերունդ: Վտանգավո՞ր է։ Դա անպատասխանատու է: Եվ սա պետք է դադարեցնել: Նման հռետորաբանությունը պետք է նախազգուշացնող նշան լինի, որ ատելությունն ու բռնությունն իրենց բոլոր տգեղ ձևերով չեն ավարտվում սահմանին:

Ցավոք, ատելությունն ու բռնությունը ներթափանցել են Միացյալ Նահանգներ: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ամերիկահայ համայնքի դեմ իրականացված ատելության հանցագործությունների թիվն աճել է։ Սան Ֆրանցիսկոյում 2020 թվականին տեղի հայկական դպրոցը ենթարկվել է ատելության և ռասիստական գրաֆիտիների վանդալիզմի, որին հաջորդել է Հայ Առաքելական Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու հրկիզումը։

Իսկ 2023 թվականին Լոս Անջելեսում, որտեղ բնակվում են Հայաստանից դուրս ամենամեծ թվով հայերը, ամբողջ քաղաքով մեկ թռուցիկներ են փակցվել՝ կոչ անելով կործանել Հայաստանը և «ավարտին հասցնել» Հայոց ցեղասպանությունը։

Շատ առումներով, ատելության այս հանցագործությունները կարծես շարունակությունն են Հայաստանին աշխարհի քարտեզից ջնջելու Ադրբեջանի արշավի և ցույց տալու, որ այն շարունակում է էկզիստենցիալ վտանգ ներկայացնել աշխարհի ցանկացած կետում գտնվող հայերի համար: Բայց չնայած ատելության այս ակտերից շատերը մնում են չբացահայտված, ամերիկահայերը կարծում են, որ մենք հնարավորություն ունենք ցույց տալու աշխարհին, որ մեզ չեն վախեցնի:

Ահա թե ինչու ամեն տարի ապրիլի 24-ին ամերիկահայերը համախմբվում են՝ հարգելու և հիշելու Հայոց ցեղասպանության 1,5 միլիոն զոհերին և ապահովելու, որ մենք հարգենք մեր անցյալը և գրկենք մեր ապագան:

Այս տարին բոլորովին նոր իմաստ կստանա, քանի որ ԱՄՆ-ում և ամբողջ աշխարհում մեր՝ որպես համայնքի գոյությանը սպառնում է հետագա ահաբեկչությունը: Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկելը ճանապարհներից մեկն է ապահովելու, որ դա տեղի չունենա: